Mae'r Cynllunydd Senario Sero Net, a gomisiynwyd gan CLlLC a Llywodraeth Cymru, yn cefnogi cynghorau i gyfrifo costau bras ac allyriadau carbon datgarboneiddio eu hystadau adeiladau ar draws tri senario cynyddrannol. Wedi'i ddatblygu gan Bartneriaethau Lleol, mae'r cymorth gwneud penderfyniadau hwn hefyd yn ystyried senarios Goleuadau Stryd a Fflyd ac yn darparu amserlenni i uchelgais 2030 am sector cyhoeddus sero net.
Yn ogystal â lleihau allyriadau carbon, mae manteision ehangach o ddatgarboneiddio adeiladau i gynghorau yng Nghymru. Unwaith y bydd y mesurau datgarboneiddio ar waith, bydd cynghorau hefyd yn elwa o dechnolegau mwy effeithlon mewn pympiau gwres o'i gymharu â boeleri tanwydd ffosil, a biliau ynni is. Bydd staff cynghorau yn gwerthfawrogi gweithleoedd mwy cyfforddus, ac aer glanach.
Mae datgarboneiddio adeiladau llywodraeth leol yn cynnwys amgylcheddau dysgu a byw, lle mae ystafelloedd dosbarth cynnes mewn ysgolion yn ffafriol i ddysgu ac mae mannau byw cynnes mewn cartrefi gofal yn hanfodol ar gyfer gofal iach a diogel[1] – cefnogi nod lles Cymru ar gyfer Cymru iachach.
Mae trawsnewid cerbydau fflyd corfforaethol o danwydd ffosil i drydan hefyd yn meithrin aer glanach.[2] Yn yr un modd, mae'r trawsnewid i oleuadau stryd LED, y mae cynghorau eisoes wedi'u gweithredu ar draws llawer o Gymru, yn hyrwyddo amgylcheddau mwy diogel a lles cymunedol.
Yn ogystal â gwireddu'r manteision hyn, mae datgarboneiddio adeiladau hefyd yn cynnig camau tuag at gyflawni nod llesiant y genedl ar gyfer Cymru ffyniannus. Mae hyn yn nhermau symud tuag at gymdeithas carbon isel, datblygu sgiliau a chyflogaeth, a chynhyrchu cyfoeth mewn cadwyni cyflenwi, gan gynnwys yn lleol, trwy osod a chynnal pympiau gwres, inswleiddio, ac ynni adnewyddadwy.[3] Er enghraifft, mae datgarboneiddio naw adeilad llywodraeth leol drwy Grant Gwres Carbon Isel Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu dros £12 miliwn i'r economi. Mae'r cyfleoedd economaidd trwy weithredu yn yr hinsawdd yn cael eu hamlygu mewn adroddiad newydd gan OECD a Rhaglen Datblygu'r Cenhedloedd Unedig.[4]
Mae'r Adroddiad Canfyddiadau Cenedlaethol hwn wedi amcangyfrif cyfanswm cost datgarboneiddio adeiladau llywodraeth leol yng Nghymru yn £2.3 - £2.8 biliwn. Amcangyfrifir y bydd y mesurau datgarboneiddio yn y Cynllunydd Senario yn lleihau allyriadau carbon 71%, gydag ysgolion yn cyfrif am 59% o'r ystâd. Fodd bynnag, dyma'r brif gost o ddatgarboneiddio'r adeiladau a dylid ei ystyried ochr yn ochr â'r nodyn esboniadol ar gostau eilaidd / canlyniadol isod.
Mae cynghorau'n gweithio trwy eu Cynllunwyr Senario wedi'u personoli gyda chefnogaeth CLlLC a Phartneriaethau Lleol. Bydd adborth gan gynghorau ar eu data a'u cynlluniau datgarboneiddio adeiladau posibl yn hanfodol wrth lywio dull strategol a chyfleoedd cysylltiedig (e.e. caffael ar y cyd).
Er ein bod yn ymwybodol iawn nad oes gan awdurdodau lleol y cyfalaf ariannol i ymgymryd â'r mesurau ar raddfa gyfan, mae'n bwysig bod y ffigurau hyn ar gael i lywio strategaethau ac adolygiadau gwariant yn y dyfodol. Lle mae adnoddau buddsoddi ar gael, bydd y Cynllunydd Senario yn helpu cynghorau i benderfynu pa fathau o adeiladau i'w blaenoriaethu.
Hefyd, mae'n bwysig tynnu sylw at y gost o wneud dim. Os nad yw awdurdodau lleol (a chyrff cyhoeddus eraill) yn lliniaru ac yn addasu i newid yn yr hinsawdd, bydd costau ychwanegol yn cael eu codi o'r ymateb acíwt i dywydd eithafol, llifogydd a digwyddiadau tonnau gwres sy'n debygol o gynyddu mewn amlder a dwysedd.
Er enghraifft:
Amcangyfrifwyd bod y costau glanhau ac atgyweirio brys ar unwaith a achoswyd gan Storm Bert ym mis Tachwedd 2024 yn fwy na £10 miliwn yng Nghymru. Dilynwyd hyn yn gyflym gan Storm Darragh.
Bydd y digwyddiadau hinsawdd eithafol hyn hefyd yn cael effeithiau negyddol ar iechyd, lles meddyliol, ansawdd aer, diogelwch bwyd, a darparu gwasanaethau.
Nodyn Esboniadol ar Ddatgarboneiddio a Chostau Eilaidd / Canlyniadol:
Mae'r dadansoddiad yn amcangyfrif y brif gost o gyflawni'r mesurau datgarboneiddio ym mhob senario, ac eithrio unrhyw gostau eilaidd neu ganlyniadol. Mae hyn yn golygu bod y ffigurau'n cwmpasu cost mesurau datgarboneiddio, eu gosod a'u dylunio a'u comisiynu cysylltiedig, ond nid ydynt yn cynnwys costau eraill a allai gael eu hwynebu fel:
- Tynnu asbestos
- Sgaffaldiau (os oes angen) a chostau safle ychwanegol eraill
- Decantio adeilad i alluogi'r gwaith, a darparu llety dros dro amgen (e.e. ar gyfer ysgolion)
- Cywiro materion cynnal a chadw (e.e. gwifrau nad ydynt yn cydymffurfio, materion strwythurol)
- Diweddaru ychwanegol (e.e. ar gyfer TGCh) / gwaith addurno / atgyweirio
- Costau refeniw (e.e. Costau caniatâd cynllunio (lle bo angen) a chostau rheoli prosiect; costau cyfathrebu hysbysu'r rhai yr effeithir arnynt gan y gwaith)
Nid yw'r costau hyn, er eu bod yn arwyddocaol iawn a/neu yn anochel yn ymarferol, yn bennaf yn gost o gyflawni'r mesurau datgarboneiddio ond yn adlewyrchu materion ystadau presennol neu anghenion gweithredol. Maent hefyd yn benodol iawn i adeiladau ac nid ydynt yn addas ar gyfer meincnodi ar y raddfa hon; lle efallai nad oes gan un adeilad unrhyw gostau eilaidd, gall un arall fod mor arwyddocaol i wneud dymchwel ac ailadeiladu yn gost-effeithiol (er na fyddai dull o'r fath yn debygol o fod yn fuddiol ar sail carbon). Mae'r ystâd adeiladau llywodraeth leol hefyd yn cynnwys eiddo sy'n rhestredig gradd ac o'r oes Fictorianaidd.
Felly, mae'r ffigurau yn yr Adroddiad Canfyddiadau Cenedlaethol hwn yn cwmpasu cost cyflawni'r mesurau datgarboneiddio a nodwyd yn unig, a gall cyfanswm costau cyflawni gwmpasu ystod llawer ehangach o weithgareddau ac felly gallent fod yn sylweddol uwch, o bosibl sawl gwaith yn fwy na'r costau sylfaenol.
Mae ymgysylltu â chynghorau ar y Cynllunydd Senario wedi bod trwy Grŵp Gorchwyl a Gorffen Adeiladau'r Panel Strategaeth Hinsawdd. Helpodd sawl cyngor hefyd gydag ymarfer meincnodi i gymharu data eu hysgolion yn y Cynllunydd Senario gyda chomisiwn ar wahân gan Adran Addysg Llywodraeth Cymru ar ddatgarboneiddio'r ystâd addysg.
Os oes gennych gwestiynau neu sylwadau ar unrhyw agwedd ar y Cynlluniwr Senario, anfonwch e-bost at: Richard.Lewis@wlga.gov.uk a Dewi.Jones@wlga.gov.uk
Adnoddau:
[1] Newid yn yr Hinsawdd yng Nghymru: Asesiad o'r Effaith ar Iechyd - Canolfan Gydweithredol Sefydliad Iechyd y Byd ar Fuddsoddi ar gyfer Iechyd a Llesiant
[2] Pedwaredd Gyllideb Carbon Cymru - Pwyllgor Newid Hinsawdd
[3] Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015: yr hanfodion
[4] Buddsoddi mewn hinsawdd ar gyfer twf a datblygu